Czas na podsumowanie tegorocznej edycji projektu „In Between? – Neighbours Meet in the Borderlands”!
W dniach 22-24 września w Berlinie spotkali się uczestnicy projektu edukacyjnego „In Between? – neighbours meet in the borderlands”. Ten poświęcony odkrywaniu dziedzictwa pogranicza program organizowany jest corocznie przez European Network Remembrance and Solidarity (ENRS). Celem spotkania było podsumowanie rezultatów badań, które na przełomie sierpnia i września tego roku międzynarodowe grono studentów przeprowadziło na przygranicznych terenach Niemiec, Polski, Słowacji i Ukrainy. Oficjalna prezentacja wyników pracy i dyskusja na temat podcastów opowiadających o specyfice omawianych regionów odbyły się w siedzibie Przedstawicielstwa Krajowego Brandenburgii (Landesvertretung Brandenburg beim Bund).
Uczestników powitali: dr Jutta Jahns-Böhm, Sekretarz Stanu i Pełnomocnik Kraju Związkowego Brandenburgia przy Rządzie Federalnym; dr Vasco Kretschmann, przedstawiciel niemieckiego związku opieki nad grobami Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge, Rafał Rogulski, Dyrektor ENRS i dr Annemarie Franke, koordynatorka projektu „In Between?”. Podziękowali oni współorganizatorom tegorocznej edycji programu: Centrum Historii Zajezdnia, Ośrodkowi Pamięć i Przyszłość, Instytutowi Pamięci Narodowej Słowacji (ÚPN), Kreisau-Initiative i niemieckiemu związkowi opieki nad grobami Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge oraz partnerom lokalnym: Muzeum Kresów w Lubaczowie, Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego w Iwano-Frankiwsku, organizacji pozarządowej Komunitná nadácia Bardejov, oraz Jugendbegegnungsstätte Golm. Specjalne podziękowania otrzymała Fundacja EVZ, która współfinansowała projekt w ramach programu Europeans for Peace. Ekspertami biorącymi udział w dyskusji byli: Hanna Radziejowska, Dyrektorka Instytutu Pileckiego w Berlinie; dr Mateusz Hartwich, historyk i publicysta specjalizujący się w relacjach polsko-niemieckich oraz Tibor Macak, korespondent radiowy i telewizyjny RTVS z Bratysławy.
W tegorocznym, szóstym wydaniu „In Between?” uczestnicy projektu wzięli udział w warsztatach z zakresu fotografii, produkcji podcastów i badań metodą oral history. W pierwszych tygodniach września studenci wyruszyli na wizyty studyjne na pograniczu niemiecko-polskim, polsko-słowackim i polsko-ukraińskim, gdzie przeprowadzili wywiady z członkami lokalnych społeczności i stworzyli cztery podcasty, które zostały udostępnione na platformie Spotify i Simplecast.
Together in between – podcast grupy niemiecko-polskiej, zrealizowany w Ahlbeck, Kamminke i Świnoujściu na wyspie Uznam – opowiada o wyzwaniach związanych z rozwojem turystycznym regionu. Choć plaż wyspy Uznam nie przedzielają już zapory z drutu kolczastego, a niemieckie i polskie kurorty połączyła wielokilometrowa promenada, granice pozostały w ludzkich umysłach. Autorzy podcastu pytają rozmówców po obu stronach granicy o przyczyny tego stanu rzeczy, oraz o to, jak można to zmienić. Z Together in between wyłania się obraz pogranicza jako żywego regionu: jego mieszkańcy na co dzień pokonują bariery instytucjonalne i komunikacyjne, które są o wiele bardziej konkretne niż pojęcie granicy.
Who, if not us to podcast powstały na terenie polskich i słowackich Karpat. Bohaterami tego nagrania są osoby, których misją stała się ochrona dziedzictwa regionu i tożsamości jego mieszkańców. Relację otwierają wypowiedzi aktywistów zajmujących się ocaleniem od zapomnienia pamięci o gminach żydowskich z Bardejova (Słowacja) i Biecza (Polska). Ich członkowie zginęli w obozach koncentracyjnych podczas drugiej wojny światowej lub wyemigrowali, a pozostawione przez nich budynki przez długi czas stały pogrążone w ruinie. W drugiej części podcastu słuchacze poznają wójta z rusińskiej wsi Osadne i śpiewaczki z łemkowskiego zespołu Ruty Uwite, którzy opowiadają o wyzwaniach, z jakimi mierzą się mniejszości etniczne we współczesnym świecie.
Lost mosaic of the borderland, podcast powstały podczas wizyty studyjnej w powiecie lubaczowskim na granicy polsko-ukraińskiej, to nostalgiczna opowieść o obecności nieobecnych. Przed 1939 rokiem rejon ten zamieszkiwała barwna mozaika ludnościowa, złożona z Żydów, Niemców, Polaków i Ukraińców. Holokaust i masowe wysiedlenia po przesunięciu granic sprawiły, że w drugiej połowie lat 40-tych w okolicach Lubaczowa pozostali jedynie ci, którzy zadeklarowali narodowość polską. W wypowiedziach rozmówców opisujących harmonijne przedwojenne życie roztoczańskich wsi i miasteczek na każdym kroku wyczuwa się jednak, jak silna jest tu pamięć o konflikcie zbrojnym, który wybuchł pomiędzy Polakami i Ukraińcami w latach 1943-45.
Borders at a crossing to efekt badań zespołu, który zbierał materiały po ukraińskiej stronie pogranicza. Uczestnicy projektu odwiedzili Werchowynę i Iwano-Frankiwsk, położone na terenie dawnej Galicji, znajdujące się obecnie na styku granic między Rumunią, Węgrami, Słowacją i Polską. W części poświęconej Werchowynie studenci przeprowadzili wywiady z działaczami huculskimi, którzy walczą o przetrwanie języka i tradycji swojej społeczności oraz opowiadają o szczególnym miejscu, jakie w ich świadomości zajmują góry. Materiał nagrany w Iwano-Frankiwsku porusza wątek wieloetnicznego rodowodu miasta. Przedstawiciele mniejszości żydowskiej, polskiej, węgierskiej i ormiańskiej, którzy pozostali na Ukrainie, odpowiadają na pytania o przeszłość, teraźniejszość i przyszłość regionu.
Podczas dyskusji kończącej prezentację, uczestnicy i eksperci dzielili się refleksjami na temat tego, co ich zaskoczyło, irytowało i zachwyciło w zaprezentowanych pracach. Mateusz Hartwich podkreślił, że Together in between potwierdził jego własne spostrzeżenia na temat wyższości rozwiązań oddolnych nad instytucjonalnymi. Posłużył się też przykładem użytym w podcaście, aby zaapelować o budowę mostów, a nie o tworzenie z nich symboli. Komentarz Tibora Macaka na temat Who, If Not Us dotyczył konfrontacji z przeszłością, która nastąpiła na Słowacji po 1989 roku. Żydzi przybywający do kraju, aby odzyskać utracone mienie, uzmysłowili Słowakom, że porzucone i popadające w ruinę budynki należały do społeczności, która mieszkała tu od stuleci, lecz została wyparta ze zbiorowej pamięci. Hanna Radziejowska odniosła się natomiast do napięcia panującego w podcastach Lost mosaic of the borderland i Borders at a crossing. Przyczyn tego napięcia należy się upatrywać w braku możliwości swobodnego dialogu z sąsiadami na polsko-ukraińskim pograniczu. Otwarte granice na wyspie Uznam i w Karpatach ułatwiają codzienny kontakt, budowanie stosunków sąsiedzkich i integrację. Granica Unii Europejskiej, która pokrywa się z granicą polsko-ukraińską, skazuje miejscowych mieszkańców na izolację i życie przeszłością.
Projekt „In Between? – Neighbours meet in the borderlands” to krok w kierunku pokonania barier i nawiązania dialogu opartego na rzeczywistym, obustronnym kontakcie, zarówno w kontekście polsko-ukraińskim, jak i w przypadku pozostałych regionów. Praca w dwunarodowych grupach umożliwiła uczestnikom poznanie lokalnej historii terenów pogranicznych z dwóch różnych perspektyw i wypracowanie formy przekazu, która uwzględnia punkty widzenia obu stron. Powstałe w ten sposób podcasty są więc nie tylko próbą ukazania realiów i specyfiki sąsiedzkiego życia na granicach państw, ale stanowią również wynik porozumienia ich autorów.
W projekcie brała udział nasza koleżanka Karolina Grzyb z Działu Organizacji Projektów.
Podcasty odsłuchać można pod następującymi linkami:
Lost Mosaic of the Borderlands
Galerię zdjęć z Projektu zobaczycie na stronie ENRS.
*Uczestnicy projektu „In Between? – neighbours meet in the borderlands” podczas konferencji w Berlinie. Autorem zdjęcia jest Lukas Schramm.
Dodaj komentarz
Chcesz się przyłączyć do dyskusji?Feel free to contribute!