O zbrodni na Wzgórzach Wuleckich w nowy sposób i jednym głosem

Z okazji przypadającej w tym roku 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” – Centrum Historii Zajezdnia, przy współpracy z Politechniką Wrocławską oraz Biblioteką Naukową Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Iwana Franki, wydał przewodnik historyczny „Mortui vivunt. Przez Lwów i Wrocław szlakiem zbrodni na Wzgórzach Wuleckich”. Jest to pierwsza wspólna polsko-ukraińska publikacja poruszająca temat mordu dokonanego na polskiej inteligencji w lipcu 1941 r. we Lwowie.

Grupa zamordowanych przez Niemców w pierwszych dniach niemieckiej okupacji Lwowa ponad 20 uczonych oraz ich bliskich, ogółem 45 osób, określana mianem Profesorów Lwowskich, jest wymownym symbolem martyrologii narodu polskiego i nazistowskiej polityki niszczenia polskich elit społecznych i naukowych. Zbrodnia ta stała się też wyrazistym przykładem braku osądzenia i ukarania sprawców. Literatura na ten temat jest dość obszerna, bowiem temat był już wielokrotnie podejmowany zarówno przez polskich, jak i ukraińskich badaczy, kilkanaście lat temu pojawiły się także pierwsze publikacje niemieckie. Niestety, chociaż wiele już wiadomo na temat samego przebiegu zbrodni i jej ofiar, to nadal dużo pracy przed historykami, gdyż wiele pytań wciąż pozostaje bez odpowiedzi.

Nowo wydany przewodnik, choć nie przynosi odpowiedzi na te wszystkie pytania, to jest pierwszą publikacją, która wiedzie – dosłownie – po śladach tragicznej zbrodni z lipca 1941 r. Idea przewodnika narodziła się już ponad rok temu we wrocławskim środowisku akademickim. Pomysłodawczyni, a zarazem autorka, Kamilla Jasińska, zaprosiła do współpracy dwóch historyków ukraińskich – Vasyla Kmet’a i Stepana Biłostocky’ego z Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Iwana Franki. W efekcie w czerwcu 2018 r. ukazało się wydanie broszurowe, a w 2019 r. – staraniem Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” – wydanie książkowe. Autorzy w przystępny sposób zaprezentowali sylwetki zamordowanych uczonych i ich bliskich, pokazali miejsca, w których mieszkali, a także opisali ostatnie godziny ich życia oraz ich ostatnią drogę. W przewodniku nie brakuje wstrząsającego opisu nie tylko samej egzekucji, ale także późniejszych wydarzeń, czyli ekshumacji i spopielenia ciał Profesorów Lwowskich. To wszystko zostało zaprezentowane na tle skrótowo zarysowanego kontekstu historycznego i realiów życia w wojennym Lwowie. W kolejnej części zaprezentowano miejsca, które w obu partnerskich miastach – we Lwowie i Wrocławiu – upamiętniają zamordowanych uczonych. Przy tej okazji opisano także trwające wiele lat starania o wzniesienie pomników w każdym z tych miast. Integralną częścią publikacji jest propozycja dwóch tras turystycznych przez Lwów.

Wyjątkowy charakter przewodnika polega przede wszystkim na tym, że powstał w wyniku współpracy polskich i ukraińskich badaczy, stanowiąc pierwszą próbę wypracowania wspólnej polsko-ukraińskiej narracji na temat zbrodni. Opiera się na założeniu, że skoro oba narody łączy wspólna pamięć o zbrodni i jej ofiarach, to w obliczu zbliżającej się 80. rocznicy wydarzeń na Wzgórzach Wuleckich, najwyższy czas podjąć trud wypracowania jednej narracji – ponad wszelkimi podziałami i ponad granicami. „Poprzez ten przewodnik, pragniemy wspólnie mówić o zbrodni i jej kontekstach. Chcielibyśmy, by stał się on podstawą do wypracowywania jednej, wspólnej narracji dotyczącej tej okrutnej zbrodni. Niech otworzy nową przestrzeń do międzynarodowych poszukiwań, w które zaangażują się badacze z Polski i Ukrainy, a także Niemiec. Droga ta jest długa i trudna, ale cel nie jest nieosiągalny, bo łączy nas wspólna pamięć” – napisali we wstępie autorzy, zaś dyrektor Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”, dr Marek Mutor napisał w przedmowie: „Niech przewodnik »Mortui vivunt. Przez Lwów i Wrocław szlakiem zbrodni na Wzgórzach Wuleckich« będzie wyrazem naszej wspólnej pamięci i przestrogą dla przyszłych pokoleń”.

Przewodnik trafi do sprzedaży 4 lipca – dokładnie w 78. rocznicę mordu na polskich uczonych. Będzie dostępny w księgarni Centrum Historii Zajezdnia przy ul. Grabiszyńskiej 184 we Wrocławiu, a także w sklepie internetowym www.sklep.zajezdnia.org. Jego premiera jest częścią uroczystych obchodów rocznicowych organizowanych przez Politechnikę Wrocławską w czwartek 4 lipca o godz. 9.00 przy Pomniku Profesorów Lwowskich we Wrocławiu i odbędzie się w gmachu D-21 Politechniki Wrocławskiej, w sali 007, zaraz po złożeniu kwiatów pod pomnikiem.

KOŻ