Wystawa „Pojednanie dla Europy” w Rzymie

O historii, kulisach powstania i przesłaniu słynnego listu biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r. opowiada wystawa „Pojednanie dla Europy”, którą od 18 listopada 2021 r. można oglądać w Instytucie Polskim w Rzymie. Zawarte w liście zdanie „przebaczamy i prosimy o przebaczenie” miało uleczyć poranione przez II wojnę światową relacje między Polakami i Niemcami. Wystawa „Pojednanie dla Europy” zadaje ważne pytanie o aktualność przesłania polskich biskupów z 1965 r. dla targanego konfliktami i niepewnością starego kontynentu.

List powstał podczas ostatniej sesji Soboru Watykańskiego II, a jego pomysłodawcą i autorem był wrocławski arcybiskup Bolesław Kominek. Ostatnie badania prowadzone przez historyków z Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” potwierdziły to ostatecznie. W 2019 r. zespół pod kierownictwem prof. Wojciecha Kucharskiego odnalazł w Papieskim Instytucie Polskim w Rzymie pierwszą wersję tego pomnikowego dokumentu napisany po niemiecku odręcznym pismem arcybiskupa Kominka. Oryginał listu (maszynopis) z podpisami polskich ojców soborowych znajduje się w archiwum w Kolonii.

Trzeba też zaznaczyć, że list powstał 20 lat po wojnie, w czasie, kiedy Polacy postrzegali Niemców jako śmiertelnych wrogów.
– Wówczas, były to słowa bardzo niezrozumiałe. Rany wojenne były jeszcze świeże. W każdej rodzinie ktoś kogoś stracił, a wspomnienie okupacji niemieckiej było wielką traumą – tłumaczy dr Marek Mutor, dyrektor Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” – Trzeba też pamiętać, że po stronie niemieckiej bardzo silny był resentyment związany z dawną granicą, czyli z utratą dawnych terytoriów niemieckich.

To dziedzictwo wrogości było jeszcze podsycane przez komunistyczne władze w Polsce. Kościół katolicki w tym czasie miał w Polsce bardzo duży autorytet. Biskupi wiele ryzykowali. Ale zdobyli się na akt, który zasadniczo zmienił nastawienie Polaków do Niemców, a także pomógł zachodnioniemieckiej opinii publicznej przejść drogę do akceptacji nowej granicy na Odrze i Nysie. Wielu badaczy wskazuje, że bez tego listu proces normalizacji stosunków polsko-niemieckich byłby bardzo trudny. Natomiast pojednanie prowadziło do ustabilizowania sytuacji w naszej części Europy, a po upadku komunizmu pozwoliło na szybkie rozszerzenie UE na wschód. Sprawa ta przekracza zatem kontekst jedynie polsko- niemieckich relacji, a dotyczy całej Europy. Jak podkreśla dr Marek Mutor – Przesłanie i historia Orędzia powinny stać się częścią narracji o procesie zjednoczenia Europy po II wojnie światowej.

Wystawa „Pojednanie dla Europy” została objęta patronatem Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej przy Stolicy Apostolskiej i Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Rzymie. Jej prezentacji towarzyszyły spotkania oraz dyskusje o wpływie idei Orędzia na współczesną Europę oraz ponadczasowego wymiaru tego listu. Wydarzenia są związana ze starami o wpisanie Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich na listę Znaku Dziedzictwa Europejskiego.

Znak Dziedzictwa Europejskiego jest wyróżnieniem przyznawanym obiektom dziedzictwa kulturowego, które odegrały szczególną rolę w kształtowaniu historii i kultury Europy lub rozwoju wartości stanowiących fundament integracji europejskiej. Celem Znaku Dziedzictwa Europejskiego jest wzmocnienie u obywateli europejskich, w szczególności u młodych ludzi, poczucia przynależności do Unii Europejskiej, w oparciu o wspólne wartości i elementy europejskiej historii i dziedzictwa kulturowego, a także uznanie walorów różnorodności krajowej i regionalnej oraz wzmocnienie wzajemnego zrozumienia i dialogu międzykulturowego. Mając na uwadze powyższy cel, Znak Dziedzictwa Europejskiego jest przyznawany obiektom, które mają silną europejską wartość symboliczną i podkreślają wspólną historię Europy i budowania Unii Europejskiej oraz europejskie wartości i prawa człowieka będące fundamentem procesu integracji europejskiej.

Do chwili obecnej 5 polskich obiektów zostało wyróżnionych Znakiem Dziedzictwa Europejskiego. Są to:
1. Unia Lubelska, zawarta między Polską i Litwą w 1569 roku – Kościół p. w. Św. Stanisława wraz z Klasztorem Dominikanów, Kościół św. Trójcy oraz pomnik Unii Lubelskiej w Lublinie.
2. Historyczna Stocznia Gdańska – obiekty związane z powstaniem „Solidarności”.
3. Konstytucja 3 Maja.
4. Cmentarz wojenny nr 123 Łużna-Pustki z okresu I wojny światowej.
5. Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach (centralne Muzeum Jeńców Wojennych).

Znak Dziedzictwa Europejskiego otrzymało również wrocławskie osiedle WUWA jako część międzywojennego międzynarodowego projektu tzw. Osiedli Werkbundu.